Uli Hellweg – Guest Urban Critic 2014
Directeur IBA Hamburg
Dat ‘stadmaken’ op een grotere schaal en in een formele setting mogelijk is, en dat daarbij zowel top-down planning als bottom-up initiatieven bij elkaar komen, is onder andere terug te zien in IBA Hamburg. In 2014 werd Uli Hellweg als Guest Urban Critic uitgenodigd om vanuit zijn achtergrond als directeur van IBA Hamburg lessen te delen over het bouwen aan connectiviteit als stadscultuur.
“Hellweg tilde het stadmakersdenken naar een hoger niveau
waarbij projecten een strategische opzet krijgen op schaal van de stad.”
Uli Hellweg heeft architectuur en stedenbouw gestudeerd aan de RWTH Aken, waarna hij werkzaam was bij het Duitse Instituut voor Stedenbouw (DIFU). Later werd hij hoofd van de stedenbouwafdeling van de Duitse stad Gelsenkirchen. Van 1980 tot 1987 overzag hij de Internationale Bauausstellung Berlin (IBA Berlin) en van 2008 tot 2013 was hij directeur van de IBA Hamburg.
De Internationale Bauaustellung is een Duitse traditie die de nieuwste inzichten in stedenbouwkundig en architectonisch ontwerp koppelt aan de ontwikkeling van de stad. Daar waar Matildenhöhe in Darmstadt (1901) en de Weissenhofsiedlung in Stuttgart (1927) juist bijzondere wijken aan de rand van de stad waren, stelde de IBA Berlijn (1979) binnenstedelijke herontwikkeling en het wonen in de binnenstad centraal. Met een scala aan vooraanstaande architecten werden nieuwe typologieën ontwikkeld voor binnenstedelijk wonen. Met IBA als aanjager om vernieuwing en cultuurverandering te koppelen aan stedelijke ontwikkeling zijn sindsdien verschillende thema’s in specifieke gebieden aangesneden. De IBA Emscherpark (1989) waarbij de transformatie van industrieel erfgoed in het Ruhrgebied centraal stond is daar een voorbeeld van, maar ook in Nederland zijn er voorbeelden, zoals de IBA Parkstad.
“All of these actions of ‘Making City’ can only be successful because they emerge from an urban-social mind-set, which is not embedded in top-down structures, but lodged in collective, reciprocal win-win exchanges.”
Uli Hellweg, Keynote Stadmakerscongres
Als Guest Urban Critic reflecteerde Hellweg op het revolutionaire inspraak-model van de internationaal befaamde stadsvernieuwing in de Rotterdamse wijk het Oude Westen. Hellweg bezocht het Oude Westen in 1980 als jonge stedenbouwkundige, terwijl hij werkzaam was bij de IBA-Berlin. Dit maakte diepe indruk op hem en zijn collega’s, omdat ze in Berlijn-Kreuzberg voor dezelfde opgave stonden. Het Oude Westen diende voor hun als voorbeeld voor de burgerparticipatie in Berlijn. Daar, maar ook in Hamburg, heeft Hellweg geleerd hoe een leerzaam proces opgezet dient te worden om tot een open en uitnodigende vorm van stadsontwikkeling te komen. Hierbij komen top-down planning en een stedelijk-sociale, collectieve mind-set bij elkaar. Hij noemde het Schieblock, de Luchtsingel, de Hofbogen en het Zomerhofkwartier als voorbeelden van projecten waarbij rollen al creatief en effectief herdefiniërend waren. Bij dergelijk vormen van stadsontwikkeling werkt men volgens Hellweg vanuit stedelijke empathie, een verantwoordelijkheidsgevoel die disciplines en conventionele taakverdelingen overstijgt, waarbij er een balans gevonden dient te worden tussen institutionele en anti-institutionele processen.
Profiel van Uli Hellweg
Na zijn studie in Aken en zijn werkzaamheden als stedenbouwkundige in Gelsenkirche, overzag hij van 1980 tot en met 1987 de Internationale Bauausstellung Berlin (IBA Berlin). Met de IBA Berlin werd geëxperimenteerd met methoden voor ‘gevoelige stadsvernieuwing’ (IBA Alt) en methoden voor ‘Kritische Reconstructie’ (IBA Neu). Hier deden vele internationaal befaamde architecten op uitnodiging van de directeur Joseph Paul Kleihues aan mee. Hellweg had daarbij de leiding over de pilot projecten.
Hij is dit blijven doen bij S.T.E.R.N., de opvolgende onderneming, waar Hellweg verantwoordelijk was voor de stadsvernieuwingsprojecten. Vervolgens was hij hoofd van de afdeling Bouw en Planning in Kassel en daarna directeur van verschillende bedrijven, waaronder Wasserstadt GmbH (Berlijn), DSK (Wiesbaden) and agora s.a.r.l. (Luxemburg).
Hierna zette hij zijn betrokkenheid opnieuw in bij IBA, echter ditmaal voor IBA Hamburg. Daar overzag hij als directeur de realisatie van 1.700 woningen, 100.000 vierkante meter kantoor en commerciële ruimte, acht onderwijsgebouwen, vier sport- en vrijetijdsfaciliteiten, 71,5 hectare park, 2,7 kilometer nieuwe waterwegen en sociale infrastructuur voor ouderen. Met deze grootschalige ingreep werden deze verwaarloosde gebieden weer bij de stad getrokken.
Vervolgens is Hellweg voor zichzelf begonnen en werkt hij met zijn bureau Hellweg Urban Concepts als freelance stedenbouwkundige. Hij adviseert steden en gemeentes over de ontwikkeling van grootschalige gebiedsontwikkelingen en projecten, modereert bij complexe planning procedures en werkt als stadsplanner. Verder is Hellweg lid van het ISD Liechtenstein Instituut voor Strategische Ontwikkeling, de Duitse Academie voor Stedenbouw en Ruimtelijke Ordening en het Architectuurforum Zürich, en voorzitter van de Raad van Advies van de IBA Thüringen.
